De koningen en hun zilver
Het mooiste archief van het gilde is zijn koningszilver dat door de koning wordt meegedragen op een zwart vest, ‘breuk’ genoemd. Sint Joris heeft het verdeeld over twee vesten, het andere wordt gedragen door de vorige koning.
Op de schilden wordt sinds jaar en dag het beroep van de koning uitgebeeld; dat was vroeger makkelijker dan nu met de huidige ‘abstracte’ beroepen.
Er zijn 43 koningen bekend van Sint Joris, van 1571 tot 2021. De koning is verplicht om een schild te schenken aan het gilde. Hij bepaalt zelf wat de grootte is en wat er op komt te staan.
Oude koningsschilden zijn van groot belang voor mensen die op zoek zijn naar hun voorvaderen, want zij tonen vaak ook het familiewapen.
Koningsschilden
Hieronder een chronologisch overzicht van schilden met beschrijving, met onderaan ook patroonsteken, medaillon en vogel.
NB Klik op de foto's voor een grotere weergave.
|
1571 |
16e eeuw |
1596 |
1596 |
|||
| Het eerste koningsschild is van Cornelius de Palude (van de Broeck) rector van het Sint Jorisaltaar. Zoon van Peter Hendrick Gijsbrechts van den Broeck. Op de achterzijde van het schild staat zijn lijfspreuk: ‘door te lijden word je moedig’. Van hem zijn ook een koningsschild van het gilde Sint Sebastiaan, een zilveren tafelbel en een grafzerk in de Beekse kerk overgebleven. | Hij kwam uit een gezin van zes kinderen. Zijn vader was Dierck Jans van Trier (schepen van Hilvarenbeek), zijn moeder Henricxken Jacob Peter Luyten. Familiewapen: een hertenkop met vijfpuntster tussen het gewei. Het familiewapen van zijn vrouw Maria (dochter van schepen Claes Janss van Eynde en Marye Jueten van Gorp) bestaat uit drie eenden. | Zijn schild – waarschijnlijk een ereschild – draagt het familiewapen dat bestaat uit drie molenijzers. Geboren in de Gelderstraat, met als ouders lakenkoper mr Jan Lamberts van der Voort en Kathelijn Thoams Buckincx, was Jacob in 1596 deken van het gilde, hij trouwde met Marike Cornelis Boons. Op 12 februari 1628 werd hij begraven in de Beekse kerk, natuurlijk met gildeneer. | Dat hij grootgrondbezitter was blijkt behalve uit de ploegende paarden op het schild ook uit veel bewaarde akten. Hij studeerde in Leuven, maar terug in zijn geboortestreek kocht hij de omwaterde huizinge Clossenborch, de Tulderse Hoeve en de watermolen op Roovert. Jan is geboren in Poppel als zoon van Willem Jan Lambrechts. Zijn vrouw was Mayken van Tulder. | |||
|
1598 |
1599 |
1606 |
1655 |
|||
 |
 |
 |
 |
|||
| Zoon van ketelaar Laureyns Jan Daneels en Lysken Claes Hendrick Gootsouen. Op 10 februari 1575 promoveerde hij tot licentiaat in de kunsten. Christiaan woonde in Hilvarenbeek waar hij ‘bovenmeester’ was van de kapittelschool. Later is hij gezien als pastoor in Oosterhout. Zijn huis aan de Wouwerstraat in Hilvarenbeek ging op 30 augustus 1597 onder de hamer. | De gegoede familie Baerlmans afkomstig uit Baarle, Ravels, Weelde en Poppel bracht een groot aantal intellectuelen voort. In 1580 werd Cornelius Baerlmans kanunnik van het Beekse kapittel. Hij woonde aan het eind van de Koestraat en is waarschijnlijk geboren in Hilvarenbeek. De vele fouten in het Latijnse opschrift wijzen op een slordig handschrift dat door de graveur niet werd begrepen. | Op de achterzijde staat: ‘Van de Broecke, canoninck ende vice-deeken van Sinte Pieter tot Hilvaerebeecke heeft dese schilt gegeven jaar 1606 14 mai, coninck van de edele cruysboege’. Hij was in 1598 kanunnik geworden en overleed in 1622. Uit de erfenis van neef Cornelis de Palude krijgt hij een ‘wynmengelen’. Het wapen bestaat uit drie sterren en een hermelijnvlokje. | We zien een gekroonde hamer tussen de getallen 15 en 85, vermoedelijk zijn geboortejaar. De hamer heeft alles te maken met zijn beroep: ketelaar. Jacob komt uit Tilburg. Hij is getrouwd met Anna Gerrit Peters. Zijn erfgenamen verkopen zijn huis ‘met aangelag aan de gemeyne plaets’ in Hilvarenbeek. Hij woonde dus aan het Vrijthof. | |||
|
1657 |
1661 |
1662 |
1665 |
|||
 |
 |
 |
 |
|||
| Het wapen op zijn schild refereert aan de watermolen op Roovert, eigendom van zijn vader Wouter Lodewijcx Verrijt en Elijsabeth de Crom. Ze woonden op het kasteel Groenendael. Peter was één van de rijkste inwoners van het dorp. Hij was bierbrouwer en herbergier in het ‘Oijvaersnest’ op de hoek van het Vrijthof en de Koestraat. Hij trouwde met Adriaentjen Lambrechts Fabri. | Een zespuntige davidsster (het schild van David) boven 3 bladeren siert het schild. Jan Gijsbertus van de Venne trouwt op 14 juni 1650 met Hester Petrus Ooms. Hij is op 12 september 1628 gedoopt als zoon van Gisbertus van de Venne en Jenneken Jan Huijsmans. Van zijn tweede vrouw, Cornelia Middelgaels, verwerft hij huis en gronden in Esbeek. | De initialen MVD waren lang een raadsel, maar bij het napluizen van de oude registers blijkt dat het Matthijs van Dun moet zijn, op 28 maart 1616 geboren als zoon van Petrus van Dunne, herbergier in Den Engel, en Aleijda N. Hij trouwt met Barbara Verrijt, dochter van een andere koning van Sint Joris. Matthijs is steenbakker, maar bezit ook huizen en boerderijen aan het Groot Loo. | De krukken op het schild wijzen op invaliditeit. Jan Geraert Hesselmans was een zoon van voerman, winkelier en tollenaar Geraert Hendrick Hesselmans. De familie vestigde zich rond 1592 in Hilvarenbeek en heeft daar vele nakomelingen. Over Jan is weinig bekend, alleen dat hij geboren is in 1636 en gestorven in 1685. Van zijn vader heeft hij veel geërfd. | |||
|
1670 |
Tweede helft 17e eeuw |
1713 |
1730 |
|||
 |
 |
 |
 |
|||
| ‘Schurruzijn’ staat er op zijn schild, wat ‘chirurgijn’ betekent. Tussen 1650 en 1740 hebben vijf telgen uit de familie Van Campenhout dit beroep in Diessen en Hilvarenbeek uitgeoefend. Michiel werd in 1668 als ‘pestmeester’ naar Brussel gehaald om daar die ziekte mee te bestrijden. Hij woonde in het huidige restaurant De Zwaan aan het Vrijthof, toen nog De Swaen genaamd. | Een magistrale koning deze Tielman. Van hem en zijn vrouw Barbara van den Heuvel zijn portretten bewaard gebleven. Hij was lakenkoper, bierbrouwer, heerboer en dorpsbestuurder. In het rampjaar 1672 reisde hij stad en land af om te pleiten voor lagere lasten voor het dorp. Tielman, overleden in 1700, bezat het huis Sint Joris aan de Gelderstraat en De Swaen aan het Vrijthof. | Een man die ketels maakte maar wellicht ook edelsmid. Op het patroonsteken van het gilde staan de initialen MK. Hij is gedoopt op 20 mei 1688 als zoon van Joannes Ketelaers en Adriana van Dun. Vier kinderen delen na zijn overlijden de erfenis. Mathijs die trouwde met Allegonda van Kerckhoven bezat huizen in de Gelderstraat, Koestraat en De Voort en bovendien was hij bierbrouwer en dorpsbestuurder. | Het schild draagt het meesterteken van Rutgerus Raaben, zilversmid in Den Bosch. Peter is geboren op 29 augustus 1691 als zoon van Peter Henricus Wijten en Anna Hackens. Hij trouwt met Elisabeth Mesmakers. Het echtpaar overlijdt vóór 1757, in dat jaar verdelen de kinderen de erfenis. Peter was voerman en woonde aan de Paardenstraat. Hij schoot met de voetboog. | |||
|
1750 |
1763 |
1775 |
1786 |
|||
 |
 |
 |
 |
|||
| Op het schild de hoefsmid met gereedschap, in zijn hand een hoefijzer. De overkapping heet ‘travalje’. De Laat, geboren op 21 mei 1709 in Diessen, is getrouwd met Gertrudis Schepens. Kinderen zijn niet terug te vinden. Hij verwerft ‘huis, stal, schuur en aangelag’ aan de Beerten. Waarschijnlijk had hij daar zijn smidse. Hij is begraven op 5 februari 1773. | De naam van deze voerman, winkelier, grutter en bierbrouwer is op het schild verkeerd gespeld. Met zijn vrouw Janske Moonen en acht kinderen woonde hij eerst aan het Vrijthof, naast de domineeswoning, later aan de Gelderstraat. Hij schoot de vogel niet van een schutsboom maar van een wiek van de Akkermolen. Het gilde moest uitwijken omdat het andere schutsgilde de boom claimde. |
Gemerkt door Johannes Jonckbloet. Hij is een zoon van de vroegere koning Peter Weijten en trouwde met Adriana Coovels. Bij zijn dood in 1784 is er een flinke erfenis te verdelen van deze grootgrondbezitter. Hij maakte van zijn hart geen moordkuil en ging openlijk in tegen de macht van de protestanten. ‘Dat gij verdomd bent’, riep hij in een herberg tegen een schepen. |
Zijn beroep wordt door nazaten tot op de dag van vandaag uitgeoefend: kleermaker. Jacobus is geboren in 1756 als zoon van Cornelis Peter Schijvens en Lucia van Hees. Op eerste kerstdag 1829 overleed hij, zijn vrouw al in 1798. Vooral rond 1795 kocht hij veel onroerend goed. Hij woonde aan de Koestraat. De kleermaker beheerde ook de dorpswaag, de pachtsom bedroeg 18 gulden per jaar. | |||
|
1805 |
1821 |
1837 |
1856 |
|||
 |
 |
 |
 |
|||
|
Dit grote schild is gemaakt door de Oirschotse zilversmid H. van de Sanden. Deze in 1763 in Bladel geboren zoon van molenaar Johannes Huijsmans en Johanna Botbergen heeft een glansrijke carrière gehad: dorpssecretaris, notaris, maire en afgevaardigde. Koning Lodewijk Napoleon overnachtte in 1809 bij hem. Met veel grondaankopen legde hij de basis voor langdurig familiebezit. Hij overleed in 1848. |
Gemerkt door W. Wiercx uit Tilburg. Deze in 1785 te Geldrop geboren burgemeester (1843-1853) en vishandelaar trouwde met Johanna Vervoort. Hij werd beschreven als ‘vrij knap, hups en braaf’. Hij overleed kinderloos in 1854. Grote daden heeft hij als bestuurder niet verricht. Het dorpsbestuur was in die tijd zuinig en passief. |
Eveneens gemerkt door W. Wiercx. Johannes is de zoon (geboren 1803) van eerdere koning Martinus Huijsmans. Een beroep had hij niet, hij leefde van de rente-inkomsten. Met Carolina Verlinden kreeg hij drie kinderen, twee dochters en zoon Emile, die behalve grootgrondbezitter ook notaris was. Emile is de naamgever van het landgoed Annanina’s Rust. |
Gemerkt door J. Panhuijzen uit Tilburg. Adriaan is een telg uit het omvangrijke geslacht Naaijkens uit Hilvarenbeek. Geboren in Goirle als zoon van Henricus Naaijkens. Adriaan trouwde op 8 januari 1844 met Johanna Verheggen. Kinderen zijn niet bekend. Het is één van de weinige schilden uit de negentiende eeuw. Het gilde was toen behoorlijk in verval. |
|||
|
1897 |
1910 |
1920 |
1921 |
|||
 |
 |
 |
 |
|||
| H. Verschuuren-Janssen tekende voor het schild van deze in 1856 geboren leerlooier. Hij trouwde in 1893 in Diessen met Johanna Verhoeven. De looierij lag achter het toenmalige hotel De Valk, nu restaurant Sint Pieter. Hilvarenbeek telde toen vier looierijen, die werk verschaften aan tien mensen. Het stinkende spoelwater werd geloosd in de beken die door het dorp liepen. | Schoenfabrikant Johannes Jacobs is geboren op 28 februari 1856 als zoon van Franciscus Jacobs en Johanna de Kok. Hij trouwde twee keer, het laatst met Adriana de Brouwer. Johannes was firmant van de schoenfabriek Van den Broek & Jacobs die schoenen maakte onder de merknaam Viking. Vlak voor de crisisjaren waren er 7 schoenfabrieken met 288 werknemers en daarmee was dit bedrijf het belangrijkste in deze bedrijfstak. Johannes overleed in 1939. | Geen zilvermerk omdat het schild slechts verzilverd is. Hij is in 1881 geboren in Bladel als zoon van Godefridus Hooijen en Anna Coolen. De fiets- en motorzaak van Hooijen stond aan de Tilburgseweg, daar waar nu het Shell-station is gevestigd. Hij trouwde met Maria van Corven. Het schild wordt niet meegedragen door de koning omdat het niet van echt zilver is. | Slechts een jaar na Hooijen schoot Franciscus de Wert zich koning. Het schild is gemaakt door J. Willems uit Tilburg. Geboren op 21 september 1869 in Diessen, trouwde hij in 1898 met Maria Bruurs. De Wert was eigenaar van de in 1910 opgerichte schoenfabriek De Wert. Hij was tevens raadslid. Frans overleed vijf jaar na zijn vrouw op 26 mei 1958 in Hilvarenbeek. |
|||
|
1937 |
1948 |
1955 |
1961 |
|||
 |
 |
 |
 |
|||
| Deze uitgeknipte schoen is slechts verzilverd. Schoenfabrikant Frans Jacobs aan de Paardenstraat is in 1881 geboren in Hilvarenbeek als zoon van Hendrikus Jacobs en Johanna van Vught. Frans, die in 1958 overleed, trouwde met Huberdina van de Broek. Het koningschieten was in die jaren al verplaatst van september naar de tweede zondag van jun. | Vivat koning Spieringhs, staat er op zijn schild. En ook een bierpul, het gemeentewapen en een spiering. Het merkteken is van Heeren uit Tilburg. Marinus is geboren op 8 april 1894 en vader van de latere gildebroeder Wout Spieringhs. In dat jaar werd het koningschieten gezamenlijk gehouden met Gilde Sint Sebastiaan uit Hilvarenbeek. |
Op zijn schild combineerde hij zijn slagersvak en de Beekse toren, want die was na een grondige restauratie uit de steigers gekomen. Ook dit schild is in Tilburg gemaakt bij Heeren. Willem Simons is in 1891 geboren in Tilburg als zoon van Toon Simons en Ida van Oudenhoven. Hij trouwde in 1917 met Wilhelmina van Rijswijk. Willem overleed in 1974. | Schilder en drogist aan het Voortsepad en daarom staan op zijn koningsschild een schilderskwast en een vijzel. Ook hier merkte J. Heeren uit Tilburg. Hij is geboren op 12 januari 1918 in Goirle en was gildebroeder van 1956 tot 196. | |||
|
1967 |
1973 |
1979 |
1985 |
|||
 |
 |
 |
 |
|||
| Op zijn schild: ‘In felle strijd om de hoogste eer, schoot A.C. van de Wouw de vogel neer’. Gemerkt door Lax Edelsmeden in Den Bosch. Toon is geboren in Tilburg op 13 januari 1909 als zoon van Antonius van de Wouw en Cornelia Staats. Hij is overleden in Oirschot op 13 oktober 1983. | Loste het koningsschot op het oude voetbalveld aan de Kasteelstraat. In dit jaar werd het koningschieten in oude gildestijl hersteld. Gemerkt door K. Donkers. Deze architect is geboren in 1921 en overleden in 1993. Het koningschieten werd gehouden op het sportveld aan de Ypelaerstraat. | Directeur van de Clossenborch, die zich op dertigjarige leeftijd koning schoot tijdens een zonnige Tweede Pinksterdag. Het schild is gemaakt door Andriessen in Helmond. Hans de Groot is geboren in 1949 en was gildebroeder tot zijn verhuizing naar Heerlen. Geschoten werd er aan de Kasteelstraat | Op zijn schild: ‘In 't jaar dat Paus Johannes Paulus de Tweede over ons vaandel was geschreden schoot ik de houten vogel naar beneden en mocht toen als Koning dat vaandel betreden.’ Gemerkt door Donkers in Chaam. Toon is geboren in Riel op 8 september 1924 en overleden op 19 februari 1999. Hij was verzekeringsagent | |||
|
1991 |
2003 |
2009 |
|
2013 Piet van der Staaij |
||
 |
 |
 |
 |
|||
| Liet door Donkers in Chaam op het zilver graveren: ‘na veel passen en meten en na een felle strijd, werd ik Jan Hoogveld (geboren 1943 te Duiven) met de titel koning verblijd’ Jan, die bij het kadaster werkte, haalde in 1997 op het weiland van Kees van Koob van Brordjes aan de Esbeekseweg voor de tweede keer de vogel naar beneden. | Hij liet door Roni Broers uit Oirschot op zijn schild graveren: ‘bij prachtig weer had ik de scherpste blik en schoot de vogel van de wip’. Paul – opticien – is geboren in 1945 te Eindhoven als zoon van een klokkenmaker. Het koningschieten werd gehouden op een terrein aan de Bolakker. Het schild is gemaakt naar voorbeeld van een Duits wapen van een brillenmakersgilde uit de zeventiende eeuw | Henk schoot hij zich tot zijn grote vreugde met prachtig weer koning op een terrein aan de Bolakker. Op zijn schild prijkt Pallieter, de hoofdpersoon uit de roman van Felix Timmermans. Pallieter staat voor levenskunstenaar. De tekst: ‘midzomerdag schoot ik frêêt en tevreje, mee un ferm schot de vogel naar beneje’. | Piet schoot zich knap naar het koningschap. Zijn koningsschild draagt de beeltenis "de hoorn des overvloeds" met de nuchtere tekst: niet geschoten is altijd mis. | |||
|
2017 Frans Pijnenborg |
||||||
 |
||||||
| Op eerste pinksterdag raakte hij de koningsvogel vol. De wind was hem goed gezind, liet hij op zijn koningsschild graveren met ook de tekst: Doe waar je pleier aan beleeft, je hebt je lot in eigen hand. |
|
|||||
|
||||||
|
Medaillon |
Vogel |
Patroonsteken, medaillon en vogel, zoals ze gedragen worden |
||||
 |
 |
 |
 |
|||
| Sint Joris en de draak dateert uit de achttiende eeuw en is waarschijnlijk gemaakt door Mathijs Ketelaars, koning en hoofdman van het gilde. Het lijkt sterk op het patroonsteken van gilde Sint Joris in Diessen. | Pronkstuk van het gilde is de medaillon, het hart van het koningszilver. Het dateert van omstreeks 1500. We zien Sint Joris met een toekijkende prinses. In de rand staat: die scut van hilwerenbeec. Op het vergulde ronde plaatje dat later is ingezet staat Nys Janssen van Arendonck. | De gekroonde vogel of papegaai is niet gemerkt. De ouderdom is moeilijk vast te stellen. De vogel is het symbool voor de overwinning. |
